تعزیه سنتی در شیراز

باسمه تعالی

تعزیــه در شیــراز

ملا محمد باقر شمر الممالک

آشنائی با زندگینامه ملا محمد باقر شمر الممالک یکی از بانیان ومؤسسین تعزیه در صدساله اخیرخطه فارس

استان فارس و شهر شیراز همواره به عنوان خاستگاه هنر آئینی مذهبی تعزیه در کشور شناخته شده است . هنری که از دوران صفویان با توجه به ارادت و علاقه مؤسسین این سلسله به اهل بیت عصمت وطهارت علیهم السلام شروع به بالیدن نمود و در ازمنه مختلف رشد و نمو کرد . بنیانگزاران این هنر مذهبی کسانی بودند که بی هیچ ادعا و هیچ مطالبه ای با مایه گذاشتن از جان ودل ؛ خود ، خانواده واموالشان را در راه اعتلای این هنر در طبق اخلاص نهاده و سالیان سال چراغ این آئین مذهبی را در شهر شیراز واستان فارس زنده نگه داشتند . یکی از این خادمین اهل بیت مرحوم ملا محمد باقر شمر (متولد سنه 1282ه.ق) بود که با توجه به سبقه و ید طولای خانوادگی در امر اقامه عزای حضرت ابا عبدالله (ع) به جرات میتوان وی را از بنیانگزاران و متولیان هنر تعزیه در شیراز دانست . ملا محمد باقر شمر در محله سر دزک  (به کسر دال وفتح ز) شیراز در خانواده ای مذهبی چشم به جهان گشود . پدر  ، پدربزرگ واجداد آن مرحوم همگی از علمای زمان خود بودند . کربلایی محمد حسن نجار شیرازی ، کربلایی نصرالله نجار شیرازی وکربلایی زین العابدین نجار شیرازی که حرفه وشغل همگی نجاری بود و دارای سواد و معلومات مکتبی وحوزوی بوده اند . دوران کودکی مرحوم ملا محمد باقر  همانند دیگر کودکان در فراگیری دروس مکتب خانه ای سپری شد و در پی آن وی به فراگیری علوم حوزوی پرداخت که این امر در دوران وجامعه آن روز یکی از شاخصه های علمی محسوب می شد و باتوجه به سطح سواد عامه مردم که عموما بیسواد و به دور از تحصیلات بودند ، تحصیل در علوم دینی وحوزوی امتیاز خوبی برای ایشان به حساب می آمد . مرحوم ملا محمد باقرگذشته از حرفه نجاری وتحصیلات خود در گستره علم نجوم و رمل واسطرلاب نیز ید طولایی داشت و علاوه برآن به زبان های عربی ، انگلیسی وهندی نیز اشراف داشت که مبین ومؤید این امر سفرهای متعدد ایشان به هندوستان ونگارش یک نسخه نفیس قرآن خطی که هم اکنون در موزه حضرت احمد ابن موسی (ع) نگهداری می شود ونیز ثبت ونگارش ادعیه مختلف ، نسخ گوناگون تعزیه واشعار ونوحه های مختلف در رثای اهلبیت عصمت وطهارت علیهم السلام می باشد . ملا باقرشمر همچنین در صحن وسرای حضرت سید امیر محمد ابن موسی (ع) صاحب مکتب خانه ای بوده که از جمله شاگردان ودانش آموختگان آن مرکز می توان به  مرحوم آقا سید ابوالحسن ومرحوم آقا سید عبدالحسین دست غیب ( شهید محراب) اشاره کرد .از جمله لقب های آن مرحوم ، ملا ومیرزا می باشد که در آن زمان القاب با ارزشی محسوب شده و به معنای فرد باسواد وصاحب مکتب خانه ومیرزا نیز به معنی شخص عالم ونویسنده شناخته می شده .

 حضور ویژه  مرحوم ملاباقر در گستره تعزیه فارس :

 وی در عرصه تعزیه نیز از سرآمدان و پیشکسوتان این حوزه بود که سراینده ، نویسنده وکتابت تمام نسخ تعزیه را به عهده داشته که هنوز نمونه اشعار ونسخه های دست خط وی توسط بازماندگان ایشان نگهداری می شود . شبیه سازی ، شبیه خوانی ، ناظم البکاء و فهرست گردانی که کارگردان ، تهیه کننده و نویسنده امور هنری و عرصه نمایش امروز میباشد از جمله وظایف وی در برپائی تعزیه بوده است . در امر تعزیه خوانی نیز اجرای تمامی نقش ها ی تعزیه بخصوص اشقیا خوانی یا مخالف خوانی را به عهده داشت که با استعداد خاصی آن را اجرا می کرد که در همین راستا شهرت وآوازه ایشان در تعزیه خوانی علی الخصوص شمر خوانی از مرز های شهری واستانی گذشته و به پایتخت رسید و به همین سبب در سال 1318 ه ق طی حکمی مکتوب از سوی میرزا ابوالقاسم نصیرالملک وزیر وقت فارس به لقب " شمرالممالک " مفتخر شد که دریافت این لقب به سبب انحصاری بودن آن در کشور واستان مشمول دریافت حقوق ماهیانه از سوی دولت گردید .از طرفی پس از این رویداد سمت مسئولیت برقراری امنیت زائرین حرم مطهر احمدابن موسی ومحمد ابن موسی علیهم السلام نیز به ایشان سپرده شد که این مسئولیت را در آن زمان داروغگی می خواندند و متعاقب این امر نام خانوادگی داروغه حضرتی به این خاندان اختصاص یافت . مرحوم ملا محمد باقر شمر در زمان حیات خود شاگردان متعددی در حوزه تعزیه تربیت کرد که هرکدام در این عرصه در اقلیم فارس حرف اول را می زدند . وی سرانجام در ماه صفر 1353 ه . ق  در سن 71 سالگی بر اثر بیماری قلبی دار فانی را وداع گفت و در آرامستان مهر علی کوچک شیراز آرام گرفت . 

فرزندان واولاد ذکور ملامحمد باقر شمر

از جمله اولاد ذکور مرحوم ملا باقر شمر ، فرزند برومندش مرحوم جلال بود که در سال 1314 ه . ق در شیراز متولد گردید و همانند پدر واجداد خود در حرفه نجاری وکسب دروس مکتب خانه همت گمارد و با اشتیاق تمام به عرصه تعزیه وتعزیه خوانی ورود پیدا کرد . وی در سن جوانی از حسن جمال و زیبائی خاصی برخوردار بود و در تعزیه نقش های شاهزاده علی اکبر (ع) وشاهزاده قاسم (ع) را اجرا می کرد . مرحوم جلال در ادامه نقش های مخالف خوانی را تجربه کرد و در این تجربه نیز بسیار موفق شد بنحوی که گوی سبقت را از پدر ربود و نام او بر سر زبان ها افتاد . اما  سرانجام متاسفانه از جوانی کامی ندید و بعلت بیماری حصبه در سن 23 سالگی به رحمت ایزدی پیوست . از دیگر فرزندان  ذکورمرحوم ملا محمد باقر شمر (مرحوم حسن داروغه حضرتی ) می باشد که نامبرده نیز  در سال 1295ه ق در شیراز متولد و همانند پدر وبرادر خود در امر تعزیه واقامه عزای حضت اباعبدالله الحسین همت گمارده و به باز نویسی ومرمت نسخ تعزیه ونگاهداری از البسه وابزارآلات این هنر آئینی پرداخت . تلاش مضاعف مرحوم حسن آقا در این عرصه مسبب معروفیت ایشان در بین خواص وعوام ومتخصصین این عرصه گردید ودر بین هم مسلکان به حسن ملاباقر معروف شد .وی پس از بازنویس نمودن تمام نسخه های باز مانده از پدر مرحوم خود ؛ کلیه نسخ ، جزوات ، تسلیحات والبسه تعزیه را که از نیاکان خود به ارث برده بود وبه نوعی امانتدار این میراث کهن گردیده بود عینا وتمام وکمال به فرزند ارشد خود غلام حسین داروغه حضرتی سپرد و در تاریخ 19 فروردین 1358 در سن 69 سالگی بر اثر عارضه ایست قلبی دعوت حق را لبیک وبه دیار باقی شتافت . روحشان شاد و یادشان گرامی باد.

معرفی نسل سوم و معاصر هنرتعزیه از نوادگان مرحوم ملاباقر شمر :

-       غلام حسین داروغه حضرتی

اینجانب غلام حسین داروغه حضرتی  فرزند مرحوم حسن ولد مرحوم ملاباقر شمر ملقب به شمرالممالک متولد دهم بهمن ماه 1322شمسی مفتخر هستم از این که تا به حال توانسته ام پای خود را در جا ی پای پدر ، عمو و پدر بزرگ خود گذاشته وامور تعزیه را بصورت بکر و بدون هیچ بدعت وانحرافی تداوم ببخشم . همچنین افتخار دارم که بیش از شش دهه است ضمن برپایی مجالس هفتگی تعزیه خوانی و نیز اجرای مراسم مناسبتی تعزیه در ایام سوگواری محرم و صفر ونیز ایام سوگواری دهه فاطمیه (س) و شهادت ائمه اطهار بیرق نوکری وعزای امام حسین واهل بیت عصمت وطهارت علیهم اسلام را بدوش گرفته و فرزندان ونوه ونتیجه هایم را نیز ترغیب وتشویق نمایم که ایشان نیز پس از من این ردای افتخار را همواره حفظ نموده و رونق بخش مجالس تعزیه داری خامس آل عبا باشند .در حال حاضر فرزندان ذکور این جانب به نام های : بهرش ، بهتاش ، بهشاد ونیز دامادم به نام سعید فریدونی به همراه فرزندانشان به اسامی : سروش وسینا فریدونی و آرش ، اباالفضل وپارسا داروغه حضرتی جزء اعضاء اصلی  گروه خانوادگی ما هستند که به همراه تنی چند از علاقمندان وخادمین خامس آل عبا و اهل بیت معصومین علیهم السلام در برپائی مجالس تعزیه گردانی و عزای اهل بیت ونیز مراسم مولودی ومدیحه سرائی این خاندان جلیل القدر از جان ودل مایه می گذارند . قابل ذکر است این گروه  خانوادگی از چندین نسل گذشته تا به حال به بهترین نحو ممکن اجرای وظیفه نموده و به جرئت میتوان اذعان داشت که تنها نسل تعزیه خوان در شیراز هستند که جد اندر جد این افتخار نصیب شان گردیده است ولاغیر . البته افرادی سودجو و فرصت طلب در این عرصه فعالیت دارند که با داعیه پیشکسوتی تعزیه شیراز خود و پدران شان را طلایه دار و احیاء کننده تعزیه در شیراز می دانند ودر صورت وم اینجانب با کمال میل وبا ارائه سند و مدرک حاضر به رویاروئی و مقابله با ایشان هستم چون این افراد از تعزیه و تعزیه خوانی فقط به سود و منافع حاصل از اجرای آن اندیشیده و با اجراهای سفارشی که جهت ادارات  و ارگانهای ذیربط در شیراز به عهده می گیرند گاه با بدعت گزاری در تعزیه یک نسخه عریض وطویل که اجرای آن حد اقل دو ساعت ونیم طول میکشد را در تنها یک ساعت اجرا میکنند و هدف از این امر نیز اینست که بتوانند در یک روز به اجراهای دیگر خود در سطح شهر رسیده و منافع مادی خود رادنبال نمایند . مؤید این امر نیز همین بس که اجراهای این عزیزان را اگر اهل فن ومتخصصین تعزیه مشاهده نمایند ، بر ناقص بودن و دست برده شدن در آن صحه خواهند گذاشت .

سرقت فرهنگی مذهبی در امر تعزیه گردانی :

از حدود چهار دهه پیش یک صندوقچه مشبک محتوی حدود دویست مجلس نسخه تعزیه که به خط مرحوم ملا باقر شمر وجلال ملاباقر وحسن ملاباقرنگاشته شده بوده ، در زمان مرحوم حسن آقای داروغه حضرتی به سرقت رفته ومتاسفانه بدست سودجویان رسیدکه پس از پیگیری های انجام شده صندوقچه مذکور در حسینیه ای در شهرزرقان فارس مشاهده شدکه نسخه های درون آن بدست افراد سود جو و فرصت طلب افتاده وبعضا پی نوشت آن که منقوش به امضاء ودرج تاریخ ملاباقر شمر بوده حذف وبریده شده و به نام پدر شان که اصلا هیچ جایگاه  وموقعیتی در امر تعزیه نداشته اند ثبت نموده اند که واضح ومبرهن است که این امر یک سرقت ادبی و مذهبی است که از سوی خداوند متعال بی کیفر وجزا نخواهد ماند . انشاء الله .

روایت تصویری اجرای تعزیه سنتی در شیراز

این متن دومین مطلب آزمایشی من است که به زودی آن را حذف خواهم کرد.

زکات علم، نشر آن است. هر

وبلاگ می تواند پایگاهی برای نشر علم و دانش باشد. بهره برداری علمی از وبلاگ ها نقش بسزایی در تولید محتوای مفید فارسی در اینترنت خواهد داشت. انتشار جزوات و متون درسی، یافته های تحقیقی و مقالات علمی از جمله کاربردهای علمی قابل تصور برای ,بلاگ ها است.

همچنین

وبلاگ نویسی یکی از موثرترین شیوه های نوین اطلاع رسانی است و در جهان کم نیستند وبلاگ هایی که با رسانه های رسمی خبری رقابت می کنند. در بعد کسب و کار نیز، روز به روز بر تعداد شرکت هایی که اطلاع رسانی محصولات، خدمات و رویدادهای خود را از طریق

بلاگ انجام می دهند افزوده می شود.

این متن اولین مطلب آزمایشی من است که به زودی آن را حذف خواهم کرد.

مرد خردمند هنر پیشه را، عمر دو بایست در این روزگار، تا به یکی تجربه اندوختن، با دگری تجربه بردن به کار!

اگر همه ما تجربیات مفید خود را در اختیار دیگران قرار دهیم همه خواهند توانست با انتخاب ها و تصمیم های درست تر، استفاده بهتری از وقت و عمر خود داشته باشند.

همچنین گاهی هدف از نوشتن ترویج نظرات و دیدگاه های شخصی نویسنده یا ابراز احساسات و عواطف اوست. برخی هم انتشار نظرات خود را فرصتی برای نقد و ارزیابی آن می دانند. البته بدیهی است کسانی که دیدگاه های خود را در قالب هنر بیان می کنند، تاثیر بیشتری بر محیط پیرامون خود می گذارند.